امروزه هولوکاست به موضوعی چالش‌برانگیز بدل شده‌است. چندی پیش، سخنان بنیامین نتانیاهو دربارۀ نقش لهستانی‌ها در جنگ جهانی دوم و همدستی آنان با آلمان نازی، باعث ایجاد تنشی سخت میان مقامات لهستان و رژیم صهیونیستی شد. نخست‌وزیر لهستان سفر خود را به اسرائیل برای شرکت در نشست کشورهای ویشه‌گراد[۱] لغو کرد و سفیر رژیم صهیونیستی در ورشو نیز به وزارت امور خارجۀ لهستان احضار شد. به نظر می‌رسد برخلاف آلمانی‌ها که انکار هولوکاست در سرزمین ژرمن‌ها را جُرم می‌دانند، از نگاه مقامات لهستان، صحبت دربارۀ نقش این کشور در جنایات آلمان نازی جُرم محسوب می‌شود. مقامات لهستان بارها اعلام کرده‌اند که این کشور نه‌تنها در هولوکاست نقشی نداشته‌است، بلکه در جریان جنگ جهانی دوم به اشغال آلمان درآمده و به‌شدت آسیب دیده‌است. مجلس لهستان نیز پیش‌تر قانونی را تصویب کرده بود که بر اساس آن، هر کس لهستانی‌ها را مسئول جنایات ناسیونالیست‌های آلمانی بداند، یا اردوگاه‌های کار اجباری آلمان را به نام اردوگاه‌های لهستانی بنامد، مجازات می‌شود؛ قانونی که خشم آمریکا و رژیم صهیونیستی را برانگیخت و بعدها به شکلی تعدیل‌شده درآمد.

لهستان تاریخ پُرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته‌است؛ تاریخی که با حملۀ آلمان نازی، جنگ جهانی دوم، اردوگاه‌های مرگ و کشتار یهودیان گره خورده‌است. حتّی روایات متفاوتی نیز از برخورد لهستانی‌ها با قربانیان هولوکاست وجود دارد. با این اوصاف، مقامات کنونی لهستان معتقدند که این کشور در زمان جنگ جهانی دوم و در واقعۀ هولوکاست، قربانی سیاست‌های آلمان نازی بوده‌است. آن‌ها اتفاقات سپتامبر سال ۱۹۳۹ و پس از آن را نشانۀ قربانی بودن کشور خود می‌دانند.

جنگ جهانی دوم با حملۀ آلمان به لهستان آغاز شد. نیروهای آلمان در سال ۱۹۳۹ میلادی با عبور سریع از مرز لهستان، به سمت ورشو ـ پایتخت لهستان ـ پیشروی کردند. هفدهم سپتامبر همان سال، شوروی نیز به لهستان حمله کرد و نیمۀ شرقی آن را به اشغال خود درآورد. در این میان، لیتوانی و اسلواکی نیز که در این حمله با آلمان نازی و شوروی همکاری داشتند، بخش کوچکی از خاک لهستان را اشغال کردند. بدین ترتیب، بخش زیادی از لهستان به کنترل کشورهای خارجی درآمد. از این زمان، به‌تدریج قوانین ضدّ یهودی در لهستان تشدید شد. یهودیان از مسیحیان جدا شدند و حتّی مالکیت زمین‌هایشان در بعضی مناطق از آن‌ها گرفته شد.

بر اساس آمارهایی که دولت فدرال آلمان منتشر کرده‌است، در آن زمان، حدود سه میلیون یهودی در لهستان زندگی می‌کردند. آلمانی‌ها درصدد آن بودند که یهودیان را کنترل کنند و بدین منظور آن‌ها را در مناطق مشخصی به نام «گتو» یا محله‌های یهودی‌نشین سکونت دادند. در این میان، بزرگترین گتو در ورشو قرار داشت که حدود نیم میلیون یهودی در آن محبوس بودند. این گتو در سال ۱۹۴۰ میلادی ساخته شد و برای ساخت آن، دیواری در منطقه‌ای از شهر کشیدند و بالای این دیوار را با سیم خاردار پوشاندند. آلمانی‌ها به‌دقت از محدودۀ این گتو مراقبت می‌کردند تا از ارتباط ساکنان آن با سایر افراد شهر جلوگیری کنند. ساختن گتوها شروعی برای محدود کردن کامل یهودیان بود. در فاصلۀ سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ میلادی، نازی‌ها شش اردوگاه مرگ را در لهستان اشغالی بنا کردند که بخشی از قربانیان این اردوگاه‌ها را یهودیان تشکیل می‌دادند.

۱. دولت لهستان در جنگ جهانی دوم

چنان‌که گفته شد، هرچند در ابتدای جنگ جهانی دوم، بخش زیادی از لهستان به اشغال کشورهای آلمان و شوروی درآمد، اما شاید برای بسیاری این سؤال مطرح شود که دولت لهستان در این زمان برای مقابله با کشورهای خارجی چه کاری انجام داده‌است؟

تاریخ لهستان نشان می‌دهد که مدتی پس از آغاز حملۀ آلمان به لهستان و بعد از پیوستن شوروی به این تهاجم، در ۱۹ سپتامبر سال ۱۹۳۹ میلادی، «ایگناتسی موچیتسکی»، رئیس‌جمهور دولت لهستان به مجلس سنا اعلام کرد که قصد دارد قدرت خود را به «ولادیسلاو راچیکیویتس» منتقل کند. چند روز بعد، موچیتسکی استعفای خود را رسماً اعلام کرد و راچیکیویتس در سفارت لهستان واقع در پاریس برای ریاست جمهوری سوگند خورد. او به عنوان اولین رئیس‌جمهور تبعیدی دولت لهستان اعلام شد و «ولادیسلاو سیکورسکی» را به سِمَت نخست‌وزیری منصوب کرد.

با اینکه در طول جنگ جهانی دوم، لهستان به وسیلۀ قدرت‌های خارجی اشغال شده بود، اما دولتِ تبعیدی قدرت شایستۀ توجهی در لهستان داشت و از طریق سازمان‌های مقاومت زیرزمینی در کشور خود فعالیت می‌کرد. همچنین، ارتش ملّی نیز زیر نظر دولتِ تبعیدی با ارتش آلمان نازی می‌جنگید. در سال‌های ۱۹۴۲ و ۱۹۴۳ میلادی، سازمان‌های مقاومت زیرزمینی به کمک عوامل خود در مناطق اشغالی، تعدادی دفترک (بروشور) در ارتباط با اردوگاه‌های مرگ آلمان نازی منتشر کردند. با این کار، آنان از دولت‌های متفقین خواستند که به قربانیان در این اردوگاه‌ها کمک کنند.

همچنین، چنان‌که مورخان لهستانی ادعا می‌کنند، سازمان‌های مقاومت زیرزمینی در زمان جنگ جهانی دوم سعی کردند با کمک عوامل خود، شهروندان یهودی را نجات دهند، هرچند بر اساس آمارها، تلاش آن‌ها نتیجۀ چندانی نداشت و بیشتر یهودیان کشته شدند.

۲. تصویب قانون هولوکاست و واکنش آلمانی‌ها

مسئولان کنونی دولت لهستان با استناد به تلاش سازمان‌های مقاومت زیرزمینی و ارتش ملّی برای مقابله با آلمان نازی، نه‌تنها بارها اعلام کرده‌اند که این کشور نقشی در هولوکاست نداشته‌است، بلکه قانونی را تصویب کردند که بر اساس آن، شریک دانستن لهستان در واقعۀ هولوکاست جُرم محسوب می‌شد. همچنین، ماه مارس سال ۲۰۱۸ میلادی، نمایندگان مجلس لهستان قانونی را تصویب کردند که بر اساس آن، افرادی که از عبارت «اردوگاه‌های مرگ لهستان» استفاده می‌کردند، یا علنی ملت و کشور لهستان را در جنایات آلمان نازی هم‌دست می‌دانستند، مشمول مجازات می‌شدند.

دولت راستگرای لهستان در آن زمان اعلام کرد که این قانون برای محافظت از جایگاه لهستان لازم و ضروری است و یا حتّی حزب قانون و عدالت لهستان با هشتک اردوگاه‌های مرگ آلمان، کمپین بزرگی را در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت تا نشان دهد که آلمان نازی مسئول ایجاد اردوگاه‌های مرگ در لهستان است. «مونیکا زیرادسکا»، روزنامه‌نگار لهستانی در یادداشتی که در سایت شبکۀ رادیویی مرکز آلمان منتشر شده، در این زمینه نوشته‌است:

«مدت‌هاست که در بسیاری از رسانه‌های جهان، اردوگاه‌های کار اجباری و اردوگاه‌های مرگ که به وسیلۀ رایش سوم در لهستان امروزی ساخته شده بودند، به عنوان اردوگاه‌های لهستانی مطرح می‌شوند. این ادعایی است که باعث ناراحتی مردم و دولت لهستان شده‌است. در همین زمینه، حزب قانون و عدالت هشتک اردوگاه‌های مرگ آلمان را در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت و ویدئوی سی ثانیه‌ای این حزب در شبکۀ یوتیوب، در مدت چهارده روز، سیزده میلیون بازدیدکننده داشت!».

هرچند به نظر می‌رسید که این اقدامات حزب حاکم لهستان باعث ایجاد تنش میان مقامات این کشور و آلمان می‌شود، اما «زیگمار گابریل»، وزیر امور خارجۀ وقت آلمان، در آن زمان گفت: «در این نکته که مسئولیت تاریخی اردوگاه‌های مرگ با کیست و چه کسانی آن‌ها را راه‌اندازی کردند و شهروندان یهودی را به قتل رساندند، ذره‌ای تردید وجود ندارد: مسئولیت همۀ این‌ها با آلمان است!». افزون بر این، وزیر امور خارجۀ سابق آلمان بر این نکته تأکید داشت که مشارکت عده‌ای از کشورهای دیگر در این جنایات از بارِ سنگین مسئولیت آلمان و حکومت ناسیونال‌ـ سوسیالیستی این کشور نمی‌کاهد.

این در حالی بود که برخی از رسانه‌های آلمان چندان با وزیر امور خارجۀ پیشین این کشور موافق نبودند. «زوددویچۀ» مونیخ در آن زمان نوشت:

«با وجود اینکه لهستانی‌های فراوانی به یهودیان کمک کردند، بسیاری دیگر با نازی‌ها همکاری داشتند و باعث قتل یهودیان شدند و یا از آن‌ها سرقت کردند. دولت محافظه‌کار لهستان نمی‌خواهد در این زمینه بحث کند و با تصویب قانون جدید، تلاش می‌کند تا این کشور را به عنوان قربانی نشان دهد. آن‌ها این کار را برای تقویت جایگاه سیاسی خود انجام می‌دهند و به دنبال حقیقت نیستند».

با این اوصاف، قانون هولوکاست چهار ماه بیشتر دوام نداشت. اعتراض گستردۀ مسئولان آمریکایی و رژیم صهیونیستی به تصویب چنین قانونی در لهستان موجب شد که «ماتئوس موراویچکی»، نخست‌وزیر لهستان از نمایندگان مجلس بخواهد آن را تصحیح کنند. به نظر می‌رسید که در آن زمان، حزب حاکم او موسوم به حزب «قانون و عدالت» برای تقویت مناسبات سیاسی خود با واشنگتن چنین تصمیمی را گرفته‌است که سرانجام، برای جلب رضایت دولت آمریکا حاضر به عقب‌نشینی شد.

۳. تنش لهستان و رژیم صهیونیستی

از سوی دیگر، همکاری لهستان و ایالات متحدۀ آمریکا تنها در تغییر قانون خلاصه نشد. آن‌ها چندی پیش با همکاری هم اجلاس «صلح و امنیت خاورمیانه» را برگزار کردند که از نگاه بسیاری، برای فشار بر ایران پایه‌ریزی شده بود. اما یکباره سخنان نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در حاشیۀ این اجلاس، موجب اعتراض مسئولان دولت و مردم لهستان شد. نتانیاهو که برای شرکت در نشست ورشو به لهستان رفته بود، گفت که در جریان نسل‌کشی یهودیان در جنگ جهانی دوم، لهستانی‌ها با نازی‌ها همکاری داشتند.

این سخنان باعث خشم عمومی در لهستان و افزایش تنش میان دو طرف شد. نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی مجبور شد که دربارۀ اظهارات خود توضیح دهد و در بیانیه‌ای اعلام کرد که منظور او همۀ لهستانی‌ها نبوده‌است. با وجود این، وزارت امور خارجۀ لهستان سفیر اسرائیل را احضار کرد و به او اطلاع داد که موراویتسکی در نشست گروه ویشه‌گراد در اسرائیل شرکت نخواهد کرد و وزیر امور خارجۀ این کشور به نشست مذکور خواهد رفت. اما در این بین، سخنان وزیر خارجۀ جدید رژیم صهیونیستی موجب اعتراض بیشتر گروه‌های مختلف در لهستان شد. او در سخنانی تند گفت: «همان‌ گونه که اسحاق شامیر (نخست‌وزیر اسبق اسرائیل) گفته‌است، یهودستیزی از زمان نوزادی همراه با شیر مادر وارد جان لهستانی‌ها می‌شود».

نخست‌وزیر لهستان پس از اظهارات این وزیر، چند ساعت به اسرائیل مهلت داد تا از موضع خود عقب‌نشینی کند، اما این وزیر رژیم صهیونیستی در پاسخ گفت که نه عقب‌نشینی می‌کند و نه پوزش می‌خواهد؛ زیرا تاریخ، تاریخ است. به دنبال این اظهارات، نخست‌وزیر لهستان، سفر وزیر خارجۀ این کشور به اسرائیل را نیز لغو کرد. همچنین، جمهوری چک هم اعلام کرد که از لهستان حمایت می‌کند. بدین ترتیب، بر اساس تصمیم جمهوری چک، برگزاری همایش گروه ویشه‌گراد در اورشلیم لغو شد.

این در حالی بود که رهبران چک، اسلواکی و مجارستان برای شرکت در این کنفرانس به اسرائیل رسیده، منتظر آغاز اجلاس بودند. البته مناقشۀ میان ورشو و اورشلیم به اینجا ختم نشد. نخست‌وزیر لهستان به سخنان وزیر امور خارجۀ رژیم صهیونیستی به‌شدت اعتراض کرد. «تاگس‌شو» از قول نخست‌وزیر لهستان نوشت: «ما نمی‌توانیم این سخنان نژادپرستانۀ مقامات اسرائیلی را بپذیریم و حتماً نسبت به آن واکنش نشان خواهیم داد». «مارک ماگیروفسکی»، سفیر لهستان در اسرائیل نیز در پیامی توئیتری نوشت: «واقعاً شگفت‌انگیز است که وزیر جدید امور خارجۀ اسرائیل الفاظی چنین بی‌شرمانه و نژادپرستانه به زبان آورده‌است». وزیر جدید رژیم صهیونیستی نیز در گفتگویی رادیویی پاسخ داد: «واقعیات تاریخی را نمی‌توان تغییر داد. لهستانی‌ها با آلمان نازی در نابودی یهودیان همکاری کردند. لهستان بزرگترین گورستان یهودیان است و این یک واقعیت تاریخی است».

در حالی که به نظر می‌رسد اختلاف میان دو طرف بالا گرفته‌است، بسیاری از رسانه‌های آلمانی این اتفاقات را شکست فعالیت‌های چند هفتۀ اخیر لهستان و اسرائیل عنوان کرده‌اند. شبکۀ رادیویی آلمان لغو اجلاس ویشه‌گراد را شکستی سنگین برای نتانیاهو دانست و نوشت: «نخست‌وزیر اسرائیل در آستانۀ انتخابات آوریل، در شرایط بدی قرار دارد و این نشست برای نشان دادن پشتیبانی سیاسی برخی کشورهای اروپای شرقی از سیاست‌های او در قبال فلسطین اهمیت داشت».

تعدادی از رسانه‌ها نیز با اشاره به اتفاقات و صحبت‌های مطرح‌شده در اجلاس خاورمیانه در ورشو، ایجاد تنش میان لهستان و اسرائیل را شکست هر دو طرف عنوان کردند.

سلسله‌رویدادها در لهستان برای افکار عمومی آلمان که دهه‌های متوالی متهم اصلی کشتار انسان‌ها بودند، عموماً خوشایند به شمار می‌آید؛ زیرا در حقیقت، شریکی تازه برای پدیدۀ هولوکاست به لطف تحریک رژیم صهیونیستی نمودار شده‌است و بارِ روانی اتهام سنگین جامعۀ آلمان را فروکاسته‌است.